…ในตอนนี้ขอนำหลักฐานจาก “พระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๒” มาอ้างอิงไว้ โดยปรากฏอยู่ใน “อปทาน” หมายความว่าเป็น “คำกล่าวจากตัวท่านเอง”
คือในขณะที่กระทำสังคยานา พระมหากัสสปเถระถามพระอานนท์ว่า พระพุทธเจ้าเคยตรัสเรื่อง “พระปัจเจกพุทธเจ้า” ไว้ที่ไหนบ้าง
ท่านถามในขณะที่ทำสังคายนา “พุทธาปทาน” คือเรื่องของพระพุทธเจ้าผ่านไปแล้ว คำว่า “พระพุทธเจ้า”ในที่นี้ จึงมีอยู่ ๒ ประเภท ดังนี้
– พุทธาปทานที่ ๑. ว่าด้วยเหตุให้สำเร็จเป็นพระสัพพัญญูพุทธเจ้า
– ปัจเจกพุทธาปทานที่ ๒ ว่าด้วยการให้สำเร็จเป็นพระปัจเจกพุทธเจ้า
“…พระอานนท์เถระเมื่อจะสังคายนา “อปทาน” ต่อจาก “พุทธาปทาน” นั้นต่อไป อันท่านพระมหากัสสปเถระถามว่า
นี่แน่ะ..ท่านอาวุโสอานนท์ “ปัจเจกพุทธาปทาน” พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงบัญญัติ ณ ที่ไหน จึงกล่าวว่า ลำดับนี้ ขอท่านทั้งหลายจงฟัง “ปัจเจกพุทธาปทาน” ดังนี้.
อานนท์นี้..เป็นเลิศแห่งภิกษุสาวกของเรา ผู้มีสติ มีธิติ มีคติ เป็นพหูสูต เป็นผู้อุปัฏฐาก ดังนี้ น้อมองค์ลง (น้อมองค์คือกาย) กระทำอัญชลี ได้กราบทูลถามว่า
“…ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ ชื่อว่าพระปัจเจกสัมพุทธเจ้าทั้งหลายเป็นเช่นไร พระเจ้าข้า ?
พระปัจเจกสัมพุทธเจ้าเหล่านั้น ย่อมมี..คือย่อมเกิดขึ้นด้วยเหตุอะไร คือการณ์อะไร. ?”
“…ดูก่อนอานนท์ผู้เจริญ พระปัจเจกสัมพุทธเจ้าเหล่าใด กระทำบุญญาธิการไว้ คือกระทำบุญสมภารไว้ในพระพุทธเจ้าปางก่อนทั้งหลาย
คือในอดีตพุทธเจ้าทั้งหลายปางก่อน ยังไม่ได้ความหลุดพ้นในศาสนาของพระชินเจ้า คือยังไม่บรรลุพระนิพพาน
พระปัจเจกสัมพุทธเจ้าเหล่านั้นทั้งหมดเป็นนักปราชญ์ กระทำบุคคลผู้หนึ่งให้เป็นประธานโดยมุขคือความสังเวช จึงได้เป็นพระปัจเจกสัมพุทธเจ้าในโลกนี้.
ผู้มีปัญญากล้าแข็งดี คือมีปัญญากล้าแข็งด้วยดี. แม้เว้นจากพระพุทธเจ้าทั้งหลาย คือแม้เว้นจากโอวาทานุสาสนีของพระพุทธเจ้าทั้งหลาย ย่อมบรรลุคือย่อมรู้แจ้งปัจเจกสัมโพธิ
คือโพธิเฉพาะผู้เดียว ได้แก่โพธิอันต่อเนื่อง (รอง) จากพระสัมมาสัมพุทธเจ้าทั้งหลาย ด้วยอารมณ์แม้นิดหน่อย คือแม้มีประมาณน้อย.
ในโลกทั้งปวงคือในไตรโลกทั้งสิ้น เว้นเรา (คือพระพุทธเจ้า) คือละเว้นเราเสีย บุคคลผู้เสมอคือแม้นเหมือนพระปัจเจกสัมพุทธเจ้าทั้งหลาย ย่อมไม่มี.
เราจักกล่าว อธิบายว่า จักบอกคุณนี้ของพระปัจเจกสัมพุทธเจ้าผู้มหามุนีเหล่านั้น เพียงบางส่วนคือเพียงสังเขป ให้สำเร็จประโยชน์ คือให้ดีแก่ท่านทั้งหลาย.
ท่านทั้งปวงผู้ปรารถนา คืออยากได้พระนิพพาน คือเภสัช ได้แก่โอสถอันยอดเยี่ยม คือเว้นสิ่งที่ยิ่งกว่า มีจิตผ่องใส คือมีใจใสสะอาด…” ดังนี้
